Funkcjonowanie systemu kar w opinii dorosłych dzieci alkoholików
System kar jest ważnym elementem procesu wychowania. Kary są negatywnymi wzmocnieniami powodującymi przykre doznania. Celem stosowania kar jest zapobieganie i eliminowanie zachowań niepożądanych. Cel ten można jednak osiągnąć tylko wtedy, gdy kary są umiejętnie stosowane i odpowiednio dobrane. Aby kara była skuteczna, dziecko powinno akceptować normę, za przekroczenie której zostało ukarane. Dziecko powinno również akceptować osobę, która stosuje wobec niego karę. Myślę, że warto tylko w tym miejscu przypomnieć, iż istnieją cztery podstawowe zasady karania. Zasada bezpośredniości polega na tym, że karać należy bezpośrednio po przewinieniu lub w trakcie złego zachowania. Kary nie mogą być wymierzone przeciwko dziecku. Dziecko powinno wiedzieć, za co zostało ukarane. Kary powinny pomóc dziecku w zmianie zachowania. Chodzi więc raczej o wspieranie rozwoju dziecka, a nie jego ograniczanie. Służyć temu ma zasada obiektywności karania. Z kolei zasada adekwatności polega na tym, iż wielkość kary powinna być dostosowana do szkodliwości czynu oraz powinna uwzględniać indywidualność dziecka. Ostatnia zasada perswazji polega na wspólnym zastanawianiu się, co było przyczyną kary i jak należy uniknąć złego zachowania. Poza tym należy pamiętać, że bardzo ważna jest konsekwencja oraz stosowanie różnorodnych kar. Należy także unikać karania w gniewie.
W moich badaniach chciałem sprawdzić, jak z perspektywy kilku lat dorosłe dzieci alkoholików oceniają otrzymywane w dzieciństwie kary. Sformułowałem trzy pytania, które w kwestionariuszu wywiadu oznaczone są numerami: 77, 78 i 79. Odpowiedzi na nie zamieszczam w poniższych trzech tabelach.
Tabela 7.1. Ocena otrzymywanych w dzieciństwie od rodziców kar.
| Czy uważasz, że na ogół otrzymywałeś kary? | Ze strony Matki | Ze strony ojca | Od rodziców razem |
| - zbyt surowe
- dotkliwe - właściwe - łagodne - zbyt łagodne - nie potrafię powiedzieć | 3
4 7 2 0 0 | 2
3 7 2 0 2 | 5
7 14 4 0 2 |
| Ogółem odpowiedzi: | 16 | 16 | 32 |
Tabela 7.2. Częstotoliwość stosowanych kar.
Czy uważasz, że rodzice stosowali kary? | Matka | Ojciec | Rodzice |
| -zawsze bez powodu
-zbyt często chociaż nie bez powodu -tylko w przypadku złego zachowania się -rzadko stosowali kary -w ogóle nie stosowali kar | 2
1 6 6 1 | 3
1 5 5 2 | 5
2 11 11 3 |
| Ogółem odpowiedzi: | 16 | 16 | 32 |
Tabela 7.3. Rodzaj najczęściej stosowanych kar.
| Rodzaj kar najczęściej stosowanych przez rodziców | Liczba wyborów |
| Narzekanie | 14 |
| Krytyka | 12 |
| Wyzywanie | 9 |
| Krzyki, wyrażanie smutku i zawodu, nieodzywanie się | 7 |
| Awantura, odrzucenie | 5 |
| Bicie, odmawianie przyjemności, zakaz opuszczania mieszkania przez jakiś czas | 4 |
| Szarpanie, izolacja | 2 |
| Nakazywanie wykonania dodatkowych czynności, zastraszanie | 1 |
| Ilość osób badanych: | 17 |
Z powyższych tabel wynika, iż najwięcej badanych dzieci uważa, że kary stosowane przez rodziców były na ogół właściwe czyli adekwatne do popełnionego czynu. Tyleż samo dzieci uważa jednak, że otrzymywały kary dotkliwe i zbyt surowe (patrz tabela 7.1.). W opinii ponad 1/3 badanych kary były wymierzane tylko w przypadkach złego zachowywania się. Ich stosowanie było więc zdaniem dzieci w pełni uzasadnione. Identyczna liczba osób stwierdziła, że ich rodzice rzadko stosowali jakiekolwiek kary. Dużo mniejsza natomiast grupa dzieci uważa, że otrzymywali kary zawsze bez powodu (patrz tabela 7.2.). Z wypowiedzi dorosłych dzieci alkoholików wynika, iż najczęściej w ich rodzinach stosowano takie formy kar jak: narzekanie, krytyka oraz wyzywanie (patrz tabela 7.3.).
Można powiedzieć, że przedstawiony przez badanych obraz funkcjonowania systemu kar w ich rodzinach jest raczej pozytywny. Chociaż wypowiedzi dzieci były dość zróżnicowane, to jednak jeśli chodzi o aspekt stosowania kar w badanych rodzinach alkoholowych można ogólnie uznać, że pod tym względem rodziny te prezentują się zupełnie nieźle. Wydaje się więc, że w większości badanych rodzin metody wychowawcze rodziców raczej dalekie były od stylu autokratycznego.
A oto spontaniczne relacje dorosłych dzieci alkoholików dotyczące otrzymywanych kar w dzieciństwie:
„Karę odbierałam, jako robienie niepotrzebnej awantury przez ojca. Byłyśmy grzecznymi dziewczynkami, nie sprawiającymi kłopotów. Miałam poczucie, że jestem dla rodziców ciężarem, chociaż wiem, że nie sprawiałam im żadnych kłopotów. Jak się buntowałam, rodzice stosowali wobec mnie metodę zastraszania, aby wymusić na mnie określony sposób zachowania. Zdarzały się także szarpnięcia. Od ojca dostawałam, gdy starałam się bronić mamy.”
(Źródło: Kwestionariusz wywiadu nr 1)
„Matka mówiła, że powinnam być dobrą starszą siostrą, powinnam być mądrzejsza, nie powinnam tak histerycznie płakać, aby nie zwracać na siebie uwagi, powinnam bratu ustępować. Krytykę ojca odbieram jako przemoc.”
(Źródło: Kwestionariusz wywiadu nr 3)
„Rodzice szantażowali mnie, mówiąc np.-„jeśli nie zrobisz tego, to nie pójdziesz na mecz”. Jestem miłośnikiem piłki nożnej i rodzice wiedzieli, jak bardzo zależało mi zawsze na tym, aby obejrzeć mecz. Czasami to wykorzystywali, aby nakłonić mnie do zrobienia czegoś. Rodzice wiedzieli, co mnie najbardziej zaboli. Wolałem być skrzyczany lub lekko uderzony, niż dostać karę, że nie mogłem wyjść z domu. Taką karę dłużej się pamiętało i bardziej bolała. Rodzice próbowali mi wcisnąć w głowę model: zawsze się zgadzaj – to co matka powie i ojciec, to są rzeczy święte, bądź ułożony, grzeczny i spokojny. Rodzice raczej ganili mnie, wtedy chwalenie nie było w modzie. Mama w towarzystwie większej rodziny wywlekała to, co źle zrobiłem, zawstydzała mnie – uważałem, że to tak musi być, choć było mi przykro. Mama wypominała mi, co zrobiłem złego, a nie zauważała, jeśli coś zrobiłem dobrze.”
(Źródło: Kwestionariusz wywiadu nr 5)
„Rodzice zawstydzali mnie, mówiąc mi, jak nie należy postępować. Krzyczeli, gdy coś im się we mnie nie podobało. Krytyka na ogół dotyczyła drobiazgów. Matka wskazywała na moje zachowanie się i chciała, aby brat brał ze mnie przykład.”
(Źródło: Kwestionariusz wywiadu nr 7)
„Rodzice nie mogli się ze sobą porozumieć, więc wyładowywali swoją agresję na nas. Kary były niekonsekwentne i nieadekwatne, trochę nieprzewidywalne, stosowane chaotycznie w zależności od humoru i nastroju rodziców. Jak ojciec pił, to zapominał jak karał i nie pilnował tego, nic go wtedy nie obchodziło. Gdy matka zaczynała krzyczeć, w końcu włączał się ojciec i dochodziło do awantury. Dużo było negatywnych komunikatów, dotyczących mego niepodporządkowywania się różnym nakazom. Ojciec obwiniał nas o to, że matka np. znalazła się w szpitalu. Rodzice wyrzucali nam to, że przez nas jest tak źle w domu. Czułem się winny za całą tę sytuację. Matka użalała się nad sobą mówiąc, że się z nami wykończy. Porównywała naszą rodzinę z sytuacją innej rodziny, wytwarzała w nas poczucie winy, porównując do kogoś innego. Matka używała zwrotu, że jesteśmy „wstrętne bachory”. Nie mogła z nami sobie dać rady i wołała na pomoc ojca, który rozstawiał nas po kątach.”
(Źródło: Kwestionariusz wywiadu nr 9)
„Rodzice nigdy nie mieli zastrzeżeń do mojego zachowania, zawsze umiałam dostosować się do oczekiwań ludzi wokół mnie. Matka była bardziej od ojca krytyczna. Czasami okazywała pretensje, gdy czegoś nie zrobiłam w pracach na rzecz domu.”
(Źródło: Kwestionariusz wywiadu nr 10)
„Odnosiłam wrażenie, że byłam uciążliwa dla rodziców, że przeze mnie ojciec pił.”
(Źródło: Kwestionariusz wywiadu nr 11)
„Matka próbuje mnie przekupić, bo odsunęłam się od niej. Boję się nawiązać kontakt z matką, bo boję się, że będzie mnie krytykować. Poniżała mnie i zastraszała, obmawiała wobec znajomych. Namawiała ich, aby mi zwracali uwagę np. nakrzyczeli na mnie. Ojciec nigdy nie był zły na mnie, nie stosował żadnych kar.”
(Źródło: Kwestionariusz wywiadu nr 12)
„Mama uważała, że przez nas ma same kłopoty. Obrażała się na mnie, gdy wyrażałam swoje emocje. Czuję się winna temu, co działo się w domu. Mama porównywała mnie z koleżankami, pokazując mi jakie one są grzeczne.”
(Źródło: Kwestionariusz wywiadu nr 14)
„Rodzice nakazywali mi wykonywanie bezsensownych prac, aby tylko poniżyć mnie i nie pozwolić mi na żaden odpoczynek.”
(Źródło: Kwestionariusz wywiadu nr 15)
„Matka wzbudzała we mnie poczucie winy przez swoją chorobę.”
(Źródło: Kwestionariusz wywiadu nr 17)
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.